11 maja 2024 /sobota/ godz. 10.00-14.00 - MARIA, ALEKSANDRA, ELŻBIETA - TRZY PIERWSZE DAMY II RP? - warsztaty dla Pań

Zapraszamy Panie do udziału w projekcie warsztatowym.
Zgłoszenia przyjmujemy pod nr tel. 32 248 62 40.
Liczba miejsc ograniczona.

- - - - - - - - - - - - 

Projekt, pomyślany jako edukacyjny warsztat herstoryczny jest próbą odpowiedzi na tytułowy znak zapytania, który budzi zdziwienie i mnoży pytania. Jak to trzy? Jednocześnie? Jak to się stało? A jednak kwerenda historii życia Marii Piłsudskiej, Elżbiety Korfanty i Aleksandry Piłsudskiej, które nazywano - z różnych przyczyn - Pierwszymi Damami, pozwala dostrzec w roli pierwszych polskich Pierwszych Dam nie jedną, a trzy kobiety pełniące tę funkcję niemal równocześnie.

Jedna z nich – Aleksandra Piłsudska – jest znana i rozpoznawalna, ale pozostałe dwie – Elżbieta Korfanty i Maria Piłsudska – wciąż czekają na docenienie i odkrycie. Szczęśliwie Rok Aleksandry Piłsudskiej pozwala pokazać w pełnym świetle także inne kobiety. W naszym projekcie patrzymy na wszystkie trzy bohaterki z nowej perspektywy. Kładziemy większy nacisk na wspólnotowe, historyczne doświadczenia kobiet tamtego czasu (jak choćby wywalczenie i korzystanie z biernych i czynnych praw wyborczych). Odrzucamy stereotypowe ujęcia ich postaci. Badamy je ponownie przez rekonstrukcje wcieleniowe, w czym pomagają odtworzone na podstawie archiwalnych zdjęć kapelusze bohaterek. Kapelusz jest czymś bardzo intymnym, bliskim ciału, zmienia bardzo twarz, pozwala się skupić na psychologicznych, rzadziej rozpatrywanych elementach biografii każdej z Trzech Dam. W trakcie warsztatów - dzięki grze w herstoryczną fazę lustra - wychodzimy poza banalny szyld - żon wielkich mężów.

Z tej perspektywy Trzy I Damy II RP mają bardzo niejednoznaczne kontury. Wydały się nam one interesujące jako punkt wyjścia oraz kontekst do budowania porównań z sylwetkami współczesnych kobiet, pełniących funkcje publiczne. Aleksandra Szczerbińska nie była żoną Marszałka, gdy została Pierwszą Damą. Maria Piłsudska, będąca wówczas jego żoną, została odtrącona, co nie oznaczało dla wielu obywateli II RP, aby Marię, a nie Aleksandrę traktować jako pierwszą Pierwszą Damę II RP. Niektórzy korzystali z koneksji z Marszałkiem obu kobiet. Z kolei, najmniej znana, trzecia z nich, Elżbieta Korfanty była Pierwszą Damą „tylko" dla Górnego Śląska, gdyż tak ją czasem lokalnie nazywano.

Projekt ma być także swoistą archeologią kobiecych postaw w roli Pierwszej Damy. Faktograficzną bazą dla tych wykopalisk są trzy autorskie biogramy zawarte w publikacji projektowej. Jednak opowieść o bohaterkach przekazywana jest przede wszystkim w trakcie warsztatowej dramy. Osoba prowadząca i uczestnicy/uczestniczki warsztatu rekonstruują trzy kobiece postaci i ich herstorie, tworząc w trakcie warsztatu mini-spektakl. Otwierająca i włączająca uwagę w pracy nad tym projektem jest metoda dramy, która umożliwia uczestnikom/uczestniczkom dodanie do faktów historycznych - w trakcie pracy nad rolami – własne obserwacje na temat kobiet działających w przestrzeni publicznej, historyczną zmienność funkcji Pierwszej Damy oraz własne intuicje, emocje i uczucia.

Scenografia projektu składa się z kilku elementów - ze stuletniego kobiecego kufra podróżnego, wewnątrz którego - w zabytkowych, z pietyzmem odrestaurowanych pudłach na kapelusze - znajdują się trzy nakrycia głowy charakterystyczne dla Aleksandry, Marii i Elżbiety. W projekcie służą one jako rekwizyty pomagające utożsamić się z historycznymi bohaterkami.

PRZEBIEG WARSZTATU
W pierwszej części warsztatu osoby biorące udział w projekcie otrzymują porcję wiedzy o bohaterkach w formie wykładu połączonego z prezentacją zdjęć, dokumentów, ciekawostek. Po zaznajomieniu się z losami pierwszych Pierwszych Dam II RP uczestnicy/uczestniczki podzieleni na grupy czytają jednoaktówkę, która opisuje wyobrażone spotkanie trzech kobiet w poczekalni dworca w Zakopanem. Ostatnia część polega na twórczym odegraniu scenki. Przygotowania do zagrania jednoaktówki odbywają się poprzez moderowane (przez kuratorkę) rozmowy w grupach. Każda grupa wybiera i przygotowuje do odegrania roli jedną osobę spośród swego składu. Grupowe formowanie roli - wymiana doświadczeń, fantazja podparta faktami, emocjonalny odbiór siebie nawzajem - świetnie służą do tworzenia opowieści o przeszłości, aby je lepiej poznać i zrozumieć.

PODSUMOWANIE
Projekt składa się z publikacji, zawierającej zbeletryzowane biografie historycznych bohaterek oraz z jednoaktówki i scenografii fakultatywnego warsztatu teatralnego. Elementy projektu – wydawnictwo, jednoaktówka oraz scenografia – są kompaktowe i mobilne, mieszczą się w niewielkiej skrzyni podróżnej. I tak, w stuletnim meblu znajdziemy atrakcyjne graficznie wydawnictwo z tekstami Katarzyny Drogi, Elżbiety Jodko-Kuli i Barbary Szmatloch, autorkami znanych książek i artykułów o Pierwszych Damach II RP. Każda biografia zakończona jest pytaniem o to, co mogłaby dawna bohaterka powiedzieć współczesnym kobietom i społecznościom? To most, który łączy projekt z bieżącą dyskusją o roli kobiet w przestrzeniach publicznych, w polityce, kulturze, sztuce, gospodarce. Rok 2024 przyniesie Polsce kolejną Pierwszą Damę, na pewno pojawią się nowe porównania i inspiracje do snucia kolejnych opowieści podczas warsztatów.

Ponadto zawartość kufra stanowią oryginalne – skórzane i kartonowe pudła – w których znajdują się odtworzone kapelusze Marii Piłsudskiej, Elżbiety Korfanty oraz Aleksandry Piłsudskiej. Kapelusze odtworzono na podstawie archiwalnych zdjęć w skoczowskiej fabryce kapeluszy POLKAP SA, manufakturze, której historia – co istotne – sięga czasów pierwszych Pierwszych Dam. Podążając śladem historycznych nawiązań, na miejsce inauguracji projektu wybrano budynek przy Szafranka 9 w Katowicach, gdyż tam po II WŚ mieszkała Elżbieta Korfanty (obecnie jest to siedziba Muzeum Historii Katowic). Symboliczna była też data otwarcia projektu – 28 listopada 2023 roku – 105. rocznica wywalczenia przez Polki praw wyborczych.

Projekt, oprócz publikacji, zawiera też tekst autorstwa Bożeny Donnerstag, autorki wielokrotnie nagradzanej za znakomite jednoaktówki w języku śląskim. Mini spektakl opowiada o wyimaginowanym, ale historycznie możliwym (w latach dwudziestych ubiegłego wieku) spotkaniu Marii, Elżbiety i Aleksandry. Didaskalia sugerują, że doszło do niego w pustej kawiarni lub poczekalni na dworcu w Zakopanem (wszystkie bohaterki faktycznie często bywały u podnóża Tatr). Dwie Polki i Ślązaczka, trzy nieco nieoczywiste pierwsze Pierwsze Damy odbywają bardzo prywatny, daleki od konwenansów trilog o swoich losach, o niezwykłych rolach, w które przyszło im się wcielać w prawdziwym życiu.

Scenariusz jednoaktówki, częściowo w języku śląskim, jest jednocześnie propozycją fakultatywnego warsztatu teatralnego, będącego próbą odpowiedzi na znak zapytania umieszczony w tytule projektu "Maria, Aleksandra, Elżbieta – Trzy I Damy II RP?"

Projekt Regionalnego Instytutu Kultury imienia W. Korfantego został zrealizowany z okazji ustanowienia przez Sejm RP roku 2023 Rokiem Aleksandry Piłsudskiej oraz Rokiem Wojciecha Korfantego.

Projektowi partnerują: POLKAP SA, Muzeum Historii Katowic, Fundacja Muzeum Historii Kobiet, Stowarzyszenie Szlakiem Kobiet.
Patronat medialny – ŚLĄZAG
Kuratorka projektu: dr Małgorzata Tkacz-Janik
Katowice 2023-2025